عراقچی: متاسفانه برجام از یک موضوع ملی به یک موضوع فروملی تبدیل شد
معاون سیاسی وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با رادیو تهران در ارتباط با روند مذاکرات ایران با کشورهای اروپایی در ارتباط با ادامه برجام و آیا در این ارتباط ایران با کشورهای اروپایی به دیدگاه مشترکی دست پیدا کرده است یا نه؟ گفت: دیدگاه مشترکی که تا الان به آن رسیده‌ایم این است که همه طرف‌های عضو برجام بعد از خروج آمریکا این اراده را دارند که برجام را حفظ کنند و ما این اراده را در کشورهای اروپایی، چین و روسیه می‌بینیم، این اراده در ایران نیز هست البته به شرطی که خواسته‌هایی که از برجام داریم تامین شود.
وی با بیان اینکه وقتی که در مورد برجام توافق کردیم، یکسری منافع برای ایران در این توافق بین‌المللی از جمله رفع تحریم‌ها در نظر گرفته شده بود، تصریح کرد: ما تا وقتی به برجام پایبند هستیم که این منافع تامین شود.
عراقچی با بیان اینکه اراده حفظ برجام از سوی همه طرف‌های عضو برجام بعد از خروج آمریکا از این توافق بین‌المللی اعلام شده است، خاطرنشان کرد: در بیانیه کمیسیون مشترک برجام نیز که در روز جمعه منتشر شد، بر رفع تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران به عنوان یک بحث ضروری و اساسی در برجام تاکید شد. بنابراین اراده برای حفظ این توافق وجود دارد اما مساله این است که آیا این اراده در عمل می‌تواند پیاده شود یا نه؟ آیا طرف‌های عضو برجام توانایی تامین خواسته‌های ایران را دارند یا نه؟ و اینها موضوعاتی است که ما در حال مذاکره با اروپایی‌ها در ارتباط با آنها هستیم.
این دیپلمات ارشد کشورمان در پاسخ به این سوال که در مذاکرات اخیر ایران و اتحادیه اروپا در ارتباط با ادامه برجام، اروپایی‌ها را به چه میزان در این ارتباط جدی دیدید، گفت: از نظر ما جدیت در اروپایی‌ها برای حفظ این توافق بین‌المللی وجود دارد و ما این موضوع را در اظهارات مقامات ارشد اروپایی نیز مشاهده می‌کنیم. خانم موگرینی بلافاصله بعد از اتمام صحبت‌های ترامپ و اعلام تصمیم این کشور مبنی بر خروج از برجام اظهار موضع کردند و تصمیم آمریکا را مورد نقد قرار دادند، سران سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس نیز بیانیه دادند، آنها چند ماه قبل از اینکه آمریکایی‌ها از برجام خارج شوند با واشنگتن مذاکرات متعددی انجام دادند و در مذاکرات با آمریکایی‌ها حاضر نشدند که به خواسته‌های واشنگتن تن دهند و از برجام عدول کنند.
عراقچی با بیان اینکه ما این جدیت را مشاهده می‌کنیم، ادامه داد: اما سوال بعدی این است که آیا به‌رغم این جدیت، این توانایی را دارند که نبود آمریکا در برجام را جبران کنند؟ نبود آمریکا در برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا یکسری تبعاتی را به همراه خواهد داشت که تبعات کمی نیست و ممکن است بحث تحریم‌های بانکی، بیمه‌ای و نفتی به وجود آید، حال این سوال وجود دارد که آیا اروپا می‌تواند این خروج آمریکا از برجام را جبران کند؟ آیا می‌تواند خواسته‌های ایران از برجام را تامین کند؟ اینها موضوعاتی است که ما باید در مذاکره به آن برسیم. اراده در آنها برای حفظ برجام وجود دارد ولی توانایی‌هایشان یک مقدار زیر سوال است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا سازوکارهای جدیدی در برجام در صورت ادامه آن با توجه به شرایط جدید اتخاذ خواهد شد؟ تصریح کرد: اینها موضوعاتی است که باید ما در مورد آنها یکسری مذاکراتی فنی داشته باشیم. به تعبیر شما ممکن است که با خروج آمریکا از برجام، برخی از مکانیزم‌های داخل برجام نیاز داشته باشند که با تغییراتی مواجه شوند اما قبل از آن ما باید به این موضوع برسیم که آیا می‌خواهیم در برجام بمانیم یا نه؟ پس این یک موضوع مهم است که جمهوری اسلامی ایران هنوز تصمیم نگرفته در برجام باقی بماند، تصمیم ما منوط به این است که دیگر اعضای برجام، بتوانند نبود آمریکا در این توافق را جبران کنند و اگر توانستند این موضوع را جبران کنند و پیشنهادات عملی به ما ارائه دهند که چگونه می‌توانند این نبود را جبران کنند و اگر توانستند تضمین‌های لازم برای اجرایی شدن پیشنهادات خود ارائه دهند و ما را مطمئن کنند که این پیشنهادات عملیاتی است و شروط مدنظر رهبری نیز رعایت شود، ما آن موقع تصمیم می‌گیریم که در برجام بمانیم و اگر این تصمیم را گرفتیم در آن صورت فرمایشی که شما فرمودید صحیح است و شاید برخی از مکانیزم‌های داخل برجام در نبود آمریکا لازم داشته باشد که دچار تغییراتی شود و در مورد آنها تصمیم‌گیری صورت گیرد که این موضوع در کمیسیون مشترک برجام انجام خواهد شد.
عراقچی که ریاست ستاد برجام در وزارت خارجه را نیز بر عهده دارد، در پاسخ به این سوال که چه تضمینی وجود دارد که کشورهای اروپایی بدعهدی که آمریکا انجام داد را تکرار نکنند و آیا در این ارتباط ایران تضمین‌هایی را دریافت کرده است؟ گفت: در این خصوص ایده‌های مختلفی وجود دارد و ما در حال کار کردن روی این ایده‌ها که در برگیرنده تضمین‌های حقوقی، سیاسی و تضمین‌های بین‌المللی و عملی است، هستیم به نحوی که بتوانیم چنین تضمین‌هایی را بگیریم و سازوکارهایی را در این زمینه برقرار کنیم.
وی با بیان اینکه ما در ارتباط با این موضوع به جنبه‌های سیاسی، حقوقی و عملی توجه داریم، تصریح کرد: در خود برجام نیز چنین چیزی وجود دارد.
عراقچی ادامه داد: برجام به لحاظ سیاسی توسط بالاترین نهاد حقوقی بین‌المللی یعنی شورای امنیت تضمین شده بود ولی آمریکا با وقاحت کامل از آن خارج شد و ما در آن موقع نیز چون احتمال می‌دادیم که چنین اتفاقی ممکن است رخ دهد سازوکاری را در داخل برجام پیش‌بینی کردیم که نمود آن بند ۳۶ است. بر اساس این بند، هر موقع ایران احساس کند منافعش تامین نشده و طرف مقابل تخلف کرده است می‌تواند راسا تصمیم بگیرد و از برجام خارج شود کما اینکه اکنون تمام دنیا منتظر این هستند که ببینند که ایران چه تصمیمی می‌گیرد، آیا خارج می‌شود یا نه؟ بنابراین تضمین ما در این ارتباط توانایی ما برای اقدام متقابل و پایان دادن به تعهدات‌مان است.
وی افزود: در چارچوب مذاکراتی که در حال انجام است ما باید مکانیزمی را برقرار کنیم که در صورتی که ملاحظه کردیم اروپایی‌ها به تعهدات خود عمل نکردند و یا ناقص اجرا می‌کنند ما هم در مقابل بتوانیم آنها را وادار به اجرای تعهدات‌شان کنیم.
این دیپلمات عالی‌رتبه کشورمان در ادامه گفت‌وگوی خود که به صورت مستقیم و از دفتر وی در وزارت خارجه پخش می‌شد، در پاسخ به سوال دیگری در ارتباط با نگاه روسیه و چین در مورد برجام و ادامه فعالیت این توافق بین‌المللی، تصریح کرد: چین و روسیه از شرکای قدیمی ایران هستند و حتی در برخی از جنبه‌ها جزو شرکای راهبردی ما محسوب می‌شوند. ما با چین و روسیه رابطه خوبی داشته و خواهیم داشت چه با برجام و چه بدون برجام. با این حال تصور ما و چین و روسیه این است که با وجود برجام و با عدم وجود تهدیدهای بین‌المللی این ارتباط بهتر، سریع‌تر و محکم‌تر پیش خواهد رفت.
عراقچی با بیان اینکه چین و روسیه نیز خواهان ادامه برجام هستند و آنها در جلسه کمیسیون مشترک اخیر برجام که در وین برگزار شد نقش بسیار سازنده‌ای ایفا کردند، تصریح کرد: امیدواریم که بتوانیم برجام را با حضور چین و روسیه و کشورهای اروپایی در شرایطی که خواسته‌های ایران تامین شود، ادامه دهیم و اگر چنین اتفاقی نیفتاد ممکن است که رابطه ما با اروپایی‌ها دچار خدشه شود ولی حتما با چین و روسیه این اتفاق نمی‌افتد.
معاون سیاسی وزیر خارجه همچنین در پاسخ به سوال دیگری در ارتباط با وظایف شورای امنیت و سازمان ملل در ارتباط با برجام و اینکه آیا آنها وظایف‌شان را به خوبی انجام داده‌اند یا نه، گفت: شورای امنیت در اصل ضامن برجام بوده است و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، برجام را بخشی از خود قرار داده است؛ در واقع کل برجام بخشی از این قطعنامه است و به همین بابت شاید به تعبیری بتوان گفت این قطعنامه طولانی‌ترین قطعنامه شورای امنیت در عمر این شورا بوده است چرا که بیش از ۱۳۰ الی ۱۴۰ صفحه است.
عراقچی با بیان اینکه شورای امنیت ضامن این قطعنامه است ولی در روزهای اخیر بار دیگر ضعف ساختاری شورای امنیت و سازمان ملل مشخص و نشان داده شد که شورای امنیت نمی‌تواند علیه یکی از اعضای دائم خود تصمیمی را اتخاذ کند، به خاطر وجود حق ناعادلانه وتو، تصریح کرد: به خاطر این حق شورای امنیت عاجز از این است که علیه آمریکا به خاطر خروج از این توافق که به تصویب شورای امنیت نیز رسیده است، اقدامی را انجام دهد و لذا با توجه به این وضعیت، آمریکا حاضر شده که تمام هزینه‌های سیاسی این موضوع را بپردازد و از برجام خارج شود.
وی ادامه داد: شورای امنیت نمی‌تواند تصمیمی را علیه آمریکا اتخاذ کند و از آن طرف نیز آمریکا نیز به عنوان یک عضو دائم شورای امنیت از قطعنامه این شورا که خود آن را نیز امضا کرده خارج شده است. قطعا این خروج هزینه‌های سیاسی، اخلاقی و حقوقی برای آمریکا دارد ولی آقای ترامپ تصمیم گرفته چنین کاری را انجام دهد و همه هزینه‌های آن را نیز بخرد.
عراقچی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد عملکرد سازمان ملل نیز تصریح کرد: به نظر ما سازمان ملل در ارتباط با برجام به غیر از آن قسمت که مربوط به شورای امنیت است خوب عمل کرده است، اگر ما آژانس را به عنوان یک نهاد تخصصی در چارچوب سازمان ملل در نظر بگیریم، آژانس در این مدت دو سال و نیم که از امضای برجام می‌گذرد به وظایف خود به صورت حرفه‌ای عمل کرده است و تاکنون برخورد سیاسی با ایران نداشته است، تحت فشارهای سیاسی قرار نگرفته و به خواسته‌های سیاسی آمریکا تن نداده است و نشانه آن یازده گزارشی است که از پایبندی کامل و دقیق ایران به تعهداتش در برجام منتشر کرده است. آژانس تاکنون در مقابل خواسته‌های آمریکایی‌ها از جمله اینکه باید آژانس دسترسی‌هیای آنچنانی داشته باشد مقاومت کرده و اعلام کرده که من خودم تشخیص می‌دهم که به کجا باید دسترسی داشته باشم و یا نداشته باشم و تاکنون در مورد بازرسی از هر جا که تشخیص داده‌ام، ایران با ما همکاری داشته است.
عراقچی در پاسخ به این سوال که به نظر وی خروج آمریکا از برجام تاکنون چه تبعاتی برای این کشور داشته است، افزود: تبعات این موضوع به وضوح قابل مشاهده است. انزوایی که آمریکا در قضیه خروج از برجام پیدا کرده تقریبا بی‌سابقه است. هیچ یک از متحدین راهبردی آمریکا به غیر از رژیم صهیونیستی و عربستان از این اقدام آمریکا حمایت نکرده‌اند. متحدان اصلی آمریکا از جمله اروپا، کانادا، استرالیا و حتی ژاپن حاضر نشدند که با آمریکا همراهی کنند و از خروج این کشور از برجام اظهار تاسف کردند.
وی همچنین با اعتقاد بر اینکه شکاف به وجود آمده بین اروپا و آمریکا در ارتباط با خروج این کشور از برجام بی‌سابقه است، ادامه داد: اینها در جای خودش امری ارزشمند است ولی آنچه که برای ما مهم است و اولویت دارد رفع تحریم‌هاست و این موضوع برای ما تعیین‌کننده است و ایران بر اساس این موضوع تصمیم می‌گیرد که در برجام بماند یا خیر.
این دیپلمات ارشد کشورمان در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه برخی معتقدند ظرفیت‌های اروپا برای مقابله با تصمیم آمریکا امری محدود است و شما با توجه به مذاکراتی که با آنها داشته‌اید، فکر می‌کنید خط قرمز ایستادگی آنها در برابر آمریکا در ارتباط با برجام تا کجاست، ادامه داد: همانطور که شما فرمودید و افراد دیگری نیز مطرح کرده‌اند ظرفیت اروپا از لحاظ اقتصادی محدودتر از ظرفیت آمریکاست و این موضوع به خاطر این است که سیستم مالی آمریکا و دلار بر سیستم مالی بین‌المللی سلطه و غلبه دارد. اینکه اروپایی‌ها بیایند مسیرهای جداگانه‌ای را بر اساس یورو و ارزهای دیگر ایجاد کنند و بخواهند مسیرهای جداگانه‌ای را برای تعامل اقتصادی با ایران در نظر بگیرند، هم زمان می‌برد و هم معلوم نیست که چقدر در این زمینه آنها توانایی داشته باشند و البته اینها همه مسائلی است که در جریان مذاکرات مشخص می‌شود.
عراقچی با تاکید بر اینکه ناتوانی و ضعف اروپا در برابر آمریکا یک بحث جدی است، ادامه داد: شرکت‌های بزرگ اروپایی نیز به دلیل بازارهای گسترده‌ای که بعضا در آمریکا دارند در موقعیتی نیستند که بخواهند بازار آمریکا را از دست بدهند. از دیگر سو اروپا به لحاظ سیاسی و راهبردی متحد استراتژیک آمریکا نیز محسوب می‌شود.
وی در همین چارچوب خاطرنشان کرد: اما فعلا اروپایی‌ها به دلایل سیاسی، امنیتی و همچنین حیثیتی در موضوع برجام در حال ایستادگی در برابر آمریکا هستند، حتما نمی‌شود به صورت صددرصد مطمئن بود که اروپا تا کجا در مقابل آمریکا خواهد ایستاد ولی هنر دیپلماسی این است که شما بتوانید از بین شکاف‌هایی که در بین طرف‌های مقابل وجود دارد استفاده کاملی کنید و از دیگر سو مراقب باشید که پلی برای این شکاف‌ها نشوید.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان در پاسخ به این سوال که یکی از مسائل مهم در ارتباط با بحث برجام، موضوع انجام معاملات بانکی و پولی است و با توجه به خروج آمریکا از برجام و مشکلاتی که در این زمینه پیش خواهد آمد، آیا تاکنون توانسته‌ایم در مذاکرات با اروپایی‌ها در این زمینه به یک طرح عملی برای حل این مشکل دست پیدا کنیم؟ گفت: نه.
وی ادامه داد: موضوع مذاکرات ما این است که به این طرح‌های عملی دست پیدا کنیم، ایده‌هایی در این زمینه وجود دارد. مثلا آنها در حال کار کردن روی این ایده هستند که اگر بانک‌های خصوصی علاقه‌مند به فعالیت در ایران نیستند بانک‌های دولتی خود و بانک‌های مرکزی خود را فعال کنند بخصوص برای انتقال مبالغ عمده از جمله پول نقد. از دیگر سو آنها دنبال این هستند که دست و بال بانک‌های ایرانی در اروپا را برای فعالیت بازتر کنند. به دنبال این هستند که مسیرهای ویژه بانکی طراحی کنند، در همین چارچوب یکی از این کشورها مسیرهای خلاقانه‌ای را پیشنهاد کرده است که در حال کار کردن روی آن هستند. از دیگر سو می‌خواهند به بانک سرمایه‌گذاری اروپا مجوز دهند که با ایران بتواند وارد کار شود، تسهیلات بانکی و خط اعتباری بدهد و همانطور که گفتم در مجموع آنها در حال کار کردن روی ایده‌های مختلف هستند. ما منتظر این هستیم که این ایده‌ها تبدیل به راه‌حل عملیاتی شود، راه‌حل عملیاتی به علاوه تضمین‌هایی که آنها ارائه می‌دهند در تصمیم‌گیری ما در ارتباط با حضور یا عدم حضور در برجام موثر و تاثیرگذار خواهد بود.
وی همچنین در ارتباط با خروج شرکت‌های بزرگ اروپایی از ایران بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام با بیان اینکه این یکی از چالش‌های بزرگ است و اروپایی‌ها در ارتباط با حل این مشکل ایده‌هایی را مطرح کرده‌اند و در حال کار کردن روی آن هستند و در نهایت باید دید چگونه این مشکل را می‌توان حل کرد، تصریح کرد: البته در این ارتباط فضاسازی‌هایی نیز انجام می‌شود. قبل از اینکه آمریکا از برجام خارج شود این فضاسازی وجود داشت که هیچ کس وارد سرمایه‌گذاری در ایران نشده، تحریم‌های سر جایشان هستند و هیچ کس وارد بازار ایران نشده است. اکنون با خروج آمریکا از برجام این فضاسازی برعکس شده است. اکنون می‌گویند همه در حال بیرون رفتن از بازار ایران هستند و این فضاسازی برای این صورت می‌گیرد که شرکت‌هایی که در بازار ایران فعال هستند زودتر از این بازار خارج شوند.
معاون وزیر امور خارجه ادامه داد: در واقع به نظر می‌رسد که دست‌هایی می‌خواهند مردم ایران را از منافع برجام محروم کنند، همانطور که گفتم قبل از خروج آمریکا از برجام می‌گفتند که خبری نشده، اتفاقی نیفتاده و اکنون نیز فضا را طوری می‌کنند که هر کسی در این بازار فعالیت می‌کند از این بازار خارج شود و ما باید در داخل مراقب باشیم که در این دام‌ها گرفتار نشویم.
عراقچی همچنین در بخش دیگری از صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه برجام یک موضوع بزرگ ملی است ولی متاسفانه این توافق بین‌المللی در روند خود از یک موضوع ملی به یک موضوع فروملی و بحث‌های داخلی و جناحی تبدیل شد و این گله در این ارتباط وجود دارد که باید آن را مطرح کنم، اظهار کرد: نباید اینطور می‌شد. همه ما باید با نگاه ملی با آن برخورد می‌کردیم و من امیدوارم حداقل در مسیر جدید و در مذاکرات سختی که با اروپا در جریان است که ممکن است عاقبت آن نقطه‌ای باشد که ما از برجام خارج شویم با همدلی برخورد کنیم. خروج از برجام هزینه‌های سنگینی دارد، ما اگر تصمیم بگیریم که از برجام خارج شویم این موضوع همراه با هزینه‌های سنگینی خواهد بود که همه باید در یک وفاق ملی قبول کنیم که این هزینه‌ها را بپردازیم و اگر تصمیم بگیریم که در برجام باقی بمانیم این موضوع نیز ممکن است هزینه‌های دیگری داشته باشد و باید در یک وفاق ملی تصمیم بگیریم که این هزینه‌ها را بپردازیم و از منافع ملی مردم ایران در سطح کلان حمایت کنیم.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه در پایان این گفت‌وگو که بیش از نیم ساعت به طول انجامید، در پاسخ به سوال دیگری در مورد نظر شخصی وی در ارتباط با آینده برجام نیز تصریح کرد: دیپلمات‌ها باید همیشه امیدوار باشند. تعریف دیپلمات این است که امیدوار باشد و تلاش کند که راه‌هایی را باز کند. من نمی‌گویم که شرایط برجام خوب است و لزوما ما با اروپایی‌ها به نتیجه می‌رسیم، این کار سختی است و فضای سختی وجود دارد ولی به عنوان یک دیپلمات امیدوارم که بتوانیم راه‌هایی را باز کنیم به نحوی که منافع مردم ایران از برجام تامین شود.
